Zeven argumenten voor een Steve-Jobsschool

Maurice de Hond presenteert 'Onderwijs voor een nieuwe tijd'

Enkele weken geleden kwam een clubje personen rond Maurice de Hond onverwacht met het bericht dat zij een nieuw schooltype wilden stichten: de 'ipadschool', die ook wel, in de geest van de afgelopen jaar overleden CEO van Apple, de Steve-Jobsschool werd genoemd. Het motto van de school is: "Onderwijs voor een nieuwe tijd" (afgekort O4NT). Het bericht en het bijbehorende manifest deden her en der wat stof opwaaien en veroorzaakten aardig wat rumoer: in de media, maar ook in de onderwijskundige wereld. De door de Hond cum suis gebruikte terminologie leidde er zelfs toe dat werd gedacht aan een 1-aprilgrap. Dat heeft voor een deel te maken met de persoon Maurice de Hond zelf. We kennen hem als opiniepeiler, maar ook als de man achter verschillende, niet altijd even succesvolle, internet startups (Newconomy) en als actieve partij in de geruchtmakende Deventer moordzaak. Je zou de Hond kunnen typeren als een koppige doorzetter, die graag voor de muziek uitloopt en die gezegend is met een groot en niet onomstreden zakelijk instinct; het zijn in ieder geval eigenschappen die behoorlijk verwijderd zijn van de wereld van de wetenschap. Dat verklaart voor een deel de grotendeels afwijzende reacties uit het 'veld': hoe waagt de Hond het zich met onderwijs te bemoeien?

Tablets: ook geschikt voor baby's?

Nu het stof is neergedaald en het plan allerminst een grap blijkt te zijn is het verstandig om terug te zien en vooruit te kijken. Wat is de oorzaak van alle ophef, en hoe kunnen wij vanuit onderwijskunde een steentje bijdragen aan het ontwikkelen van een nieuw onderwijsconcept? Deze en andere vragen zullen nog vaak langskomen in de verschillende (sociale) media. Ik zal hier focussen op het geven van argumenten voor het concept iPadschool. Dat heeft twee redenen. Ten eerste ben ik nauwelijks goede pro-argumenten tegengekomen. Dat heeft onder andere te maken met mijn skepsis over het bijzondere aan '21st century skills'. Er zijn uitstekende argumenten te geven om computers volledig van de school vandaan te laten. Nota bene in Silicon Valley zelf, het hart van de innovatieve computerindustrie, zijn scholen te vinden waar technologie is afgezworen. De rol van techniek en media in onderwijs is dus een echte onderwijskundige discussie (die dateert van begin jaren 80!) waar we nog lang niet uit zijn. Ten tweede daagde Amber Walraven mij uit om vijf pro-argumenten te geven. Mijn opdracht aan haar was om over de iPadschool te bloggen zonder het woord 'leraar' te gebruiken, en voor wat hoort wat. Hieronder zal ik vijf argumenten voor het concept 'ipadschool' geven en deze kort toelichten. Uiteraard is discussie over de inhoudelijke kwaliteit van de argumenten mogelijk. Alleen dan is het mogelijk om tot een goede afweging te komen bij de verdere uitwerking van het onderwijsconcept.

1. Integratie
Of er nu sprake is van 'een nieuwe generatie' of niet (dat is tenslotte elke 25 jaar het geval): computers zijn een grote rol gaan spelen in het dagelijks leven, en kinderen van nu kennen niet anders. Juichverhalen over de vaardigheden van de 'digitale generatie' zijn meestal sterk overdreven. Integendeel: met de mediawijsheid of 'informatievaardigheden' is het soms droevig gesteld. Een steviger integratie van computers in het onderwijs is een manier om in alle vakgebieden de voordelen van media te benutten en om daarbij actief informatievaardigheden te oefenen. Wat is er mis mee om dit gegeven als didactisch uitgangspunt te nemen?

2. Het gebeurt al

Spelend leren, leren, of spelen?

De iPadschool is gepresenteerd als een volledig nieuwe onderwijsaanpak. Dat is overdreven: op verschillende plaatsen in het land (om maar te zwijgen over initiatieven overal in de wereld) wordt volop geëxperimenteerd met de inzet van tablets in het onderwijs. Kennisnet is hier actief bij betrokken. Het IMA College wil over enige tijd starten met onderwijs 'met focus op iTec'. Ook een school als UniC in Utrecht is onder de noemer 'eigentijds onderwijs' opgezet vanuit de visie om onderwijs te moderniseren. Technologie speelt daar een belangrijke rol in, samen met innovatieve onderwijsvormen als 'flipping the classroom'.  O4NT kan veel leren van de ervaringen bij scholen als UniC. In ieder geval kun je niet zeggen dat de ipadschool 'visieloos' wordt opgezet, want die visie bestaat allang. Maurice de Hond heeft (wellicht onbedoeld) dit beeld zelf vertroebeld door de specifieke geschiktheid van Apple's iPad te benadrukken (en ook door specifiek Steve Jobs als Apple's innovator te benoemen). De discussie verschuift daardoor makkelijk van 'de tablet als uitgangspunt in het onderwijs' naar 'Apple als sponsor van het Nederlandse onderwijs', en daar is niemand bij gebaat.

3. Ouders
Schooltijden zijn vaak nog gebaseerd op andere tijden. Er wordt op grote schaal al geëxperimenteerd met een verandering in het traditionele 'tussen de middag thuis'-model. Een logische volgende stap is om de flexibiliteit verder te vergroten, een gegeven dat de ipadschool als uitgangspunt neemt. Als ouders vrijer zijn in de breng- en haaltijden, dan zou hun betrokkenheid bij de school ook groter kunnen worden. En grotere betrokkenheid van ouders bij de school is juist een speerpunt in het huidige onderwijsbeleid, ook al is niet iedereen daarvan gecharmeerd.

4. Falen is toegestaan

Maria Montessori (1870-1952)

Waar komen onderwijsinnovaties vandaan? Overal, zou je kunnen zeggen. Maria Montessori had medicijnen gestudeerd, bijvoorbeeld. In ieder geval komen ideeën over hoe goed onderwijs in elkaar moet zitten niet louter uit het onderwijs zelf. In de geschiedenis hebben met name filosofen en geestelijken hun stempel gedrukt op innovaties. Daarnaast zijn er nog losse uitvindingen geweest zoals het schoolbord (halverwege de negentiende eeuw) die het onderwijs getransformeerd hebben. Het controversiële Iederwijs onderwijsconcept was een innovatie die de leerlingvrijheid (te) ver doorvoerde.
Het aardige is dat succesvolle aspecten van onderwijsinnovaties langzaam maar zeker en met enige regelmaat doorsijpelen naar het reguliere onderwijs. Om maar een voorbeeld te noemen: de nadruk die in het Daltononderwijs wordt gelegd op samenwerking tussen leerlingen is binnen het reguliere onderwijs inmiddels volledig geaccepteerd. Conclusie: ook als het onderwijsconcept uiteindelijk zou falen wil dat niet zeggen dat succesvolle aspecten ervan (zoals de punten die ik hierboven noem) niet hun weg weten te vinden naar het reguliere onderwijs.

5. Geen gebrek aan visie
Het onderwijsconcept van O4NT wordt door sommigen 'gebrek aan visie' verweten. Ik zou het liever omdraaien: het concept barst bijna uit haar voegen van de verschillende visies. Met name als het om de inrichting van het dagelijks onderwijs gaat (geen aparte klaslokalen, focus op technologie) is de richting helder. Op zichzelf is het allemaal minder innovatief dan het lijkt (in Zweden wordt al geëxperimenteerd met klaslokaalloze scholen bijvoorbeeld), maar de combinatie van verschillende innovaties zou een heel interessante synthese kunnen vormen (hierin wijk ik niet af van de mening van de onderwijskundige Marieke van Osch). De uitwerking van al die visies laat nog te wensen over. De vraag is of dat ook vereist is. Maurice de Hond heeft ook hier duidelijk een achtergrond als zakelijk ondernemer. Hij gooit een steen in de vijver, gaat op zoek naar belangstellenden, en daarna volgt pas de praktische uitwerking (welke 'apps' zijn geschikt?). Verschillende scholen uit het hele land tonen inmiddels belangstelling, dus ik voorzie dat de school er ook echt komt, al is het maar als pilot binnen een enkele groep.

Ik wil tenslotte nog twee argumenten toevoegen, als korte speculaties.

6. De aaibaarheidsfactor
Een specifieke 'tool' centraal stellen in een onderwijsconcept, daar zit altijd een zwakte in. Maar toch, tablets hebben een voordeel die andere technologie ontbeert: de aaibaarheidsfactor. De Hond geeft specifiek hoog op van de iPad, en baseert zijn oordeel voornamelijk op anecdotisch bewijs (zijn dochter). Het zou het O4NT-team sieren als het zich minder zouden vastleggen op een specifiek tablet, alleen al omdat Apple met haar combinatie hardware/software een monopolist is. Het verstoort ook de discussie, die minder over de te kiezen hardware zou moeten gaan maar meer over wat er met de tablets in en rond de klas daadwerkelijk gedaan gaat worden.

7. De mannen keren terug
Tenslotte nog een speculatief argument. Op de basisschool zijn bijna geen mannen meer te vinden voor de klas. Of dat een echt probleem is is niet duidelijk, maar enigszins zorgelijk is het wel. Als technologie een veel grotere rol gaat spelen in het basisonderwijs, dan zullen ook pabo's hun onderwijs hierop moeten aanpassen. Zouden jongens daardoor misschien meer tot het onderwijzersvak worden aangetrokken?

Ik hoop hier een aantal redelijke argumenten voor de 'Steve Jobsschool' te hebben gegeven. Er wordt volop gediscussieerd, en gelukkig is gebleken dat de club van Maurice de Hond open staat voor adviezen uit 'het veld'. Het is aan de onderwijskundigen om het debat aan te gaan en in samenwerking te komen tot een zo sterk mogelijke uitwerking van onderwijs 'voor een nieuwe tijd'.