Het LAKS betreedt de politieke arena

Update 18-1: het LAKS maakt bekend dat hun verkiezingsdeelname een 'hoax' was. Zie de korte video hierover. De actie was bedoeld als 'noodkreet tegen het verschrikkelijke rendementsdenken'. De punten die het LAKS aandraagt blijven evenwel onverminderd van kracht, dus blijft mijn beschouwing grotendeels overeind. Ik heb onderstaande tekst daarom niet gewijzigd.

In maart zijn er verkiezingen, en net als in eerder jaren zullen er weer heel wat deelnemende partijen zijn om uit te kiezen. Alle richtingen van het politieke spectrum zijn vertegenwoordigd. Sommige partijen dienen een specifiek belang. De Partij voor de Dieren zou je als zo’n partij kunnen beschouwen. De naam is in dit geval echter misleidend, omdat die partij een brede beweging is die met name milieubewustzijn hoog in het vaandel heeft. Een partij als 50PLUS dekt wellicht eerder de lading, omdat die partij zich op de belangen van een specifieke doelgroep richt. Maar ’50 plus’ is op zichzelf heel breed, en het is ook niet zo dat voor alle andere partijen geldt dat zij ’49 min’ zijn. Als meer ‘single issue’ herinner ik me van vroeger de Anti Werkloosheids Partij. Die partij wilde ook gratis openbaar vervoer, wat zij in hun verkiezingsfilmpje demonstreerden door willekeurige voetgangers met een busje van straat op te pikken. Kom daar nu nog maar eens mee. Ook had je de Natuurwetpartij, die single-issue was in de zin dat zij voor elk probleem in de samenleving 1 oplossing zag: transcendente meditatie. Beide partijen hebben het indertijd helaas niet gered.

Verkiezingsposter LAKS

Alle politieke partijen vinden iets van onderwijs, de een wat meer dan de ander. In ieder geval vinden alle politieke partijen onderwijs belangrijk. Dat drukt zich helaas niet altijd uit in effectief onderwijsbeleid. Aan een single-issue partij die zich specifiek op het onderwijs richt heeft het tot nu toe altijd ontbroken. Vandaag kondigde het LAKS (Landelijk Aktie Komitee Scholieren) aan zich in de verkiezingsstrijd te werpen. Onderwijs is het enige thema van de partij. De partij richt zich met name op scholieren. Een probleem is dat scholieren zelf nog te jong zijn om te stemmen. De slogan van de partij is dan ook: “Geef scholieren écht een stem”. Oftewel: allen boven de 18 worden opgeroepen zich uit naam van scholieren uit te spreken voor (beter) onderwijs.

Dat het LAKS aankondigde zelf aan de verkiezingen mee te doen (met 10 personen op de kieslijst) verbaasde me enigszins. Ik had zelf een stemadvies van het Komitee bijvoorbeeld logischer gevonden. Voor D66 bijvoorbeeld, toch van oudsher de partij die zich als onderwijspartij profileert, een partij die het goed doet in de peilingen, en met een aantal standpunten die het LAKS als muziek in de oren moeten klinken. Of GroenLinks, dat zich graag als progressieve beweging met afwijkende standpunten beschouwt en alle steun goed kan gebruiken. Of desnoods de Piratenpartij, een partij die vanuit haar filosofie goed bij jongeren past (maar wellicht minder bij scholieren), die vorige keer bijna een zetel wist te bemachtigen maar die het aan een helder profiel ontbreekt. Maar nee, het LAKS vond dit kennelijk onvoldoende. Om duidelijk te maken wat de partij voorstaat komt zij op haar website (stemlaks.nl) daarom met een kort 'manifest' en een twintig puntenplan.

Allereerst het manifest. LAKS constateert dat er ‘een zorgelijke ontwikkeling gaande is in het onderwijs’. Het gaat erom dat het in het onderwijs niet meer om de leerling, maar om rendement draait. De beoordeling en financiering van scholen is afhankelijk van rendement en creëert daarmee een perverse prikkel voor beleid dat puur op efficiency gericht is. De minder presterende leerling valt daarmee buiten de boot. Intussen neemt ook de kloof tussen arm en rijk toe, en glijdt Nederland als innovatieland af. Tot zover is dit alles bekende kritiek op het huidige, al jaren door VVD en PvdA gecontroleerde, onderwijsbeleid. Bij partijen als D66 en CDA kun je vergelijkbare woorden vinden. Maar LAKS voegt hieraan toe dat a) de politiek onvoldoende van deze problematiek doordrongen is (wat ik betwijfel), b) dat leerlingen nauwelijks door de Haagse politiek vertegenwoordigd worden. Aan dat laatste kun je ook twijfelen, omdat het argument ‘leerlingen zijn niet stemgerechtigd’ niet zo sterk is. Dieren zijn ook niet stemgerechtigd en toch is een grote groep bereid specifiek voor dieren in te zetten. Toch ziet LAKS zich genoodzaakt om door het vormen van een partij meer invloed in Den Haag op te eisen en het ‘twintig puntenplan’ te bewerkstelligen.

Wat zijn zoal de punten die het LAKS voorstaat? Ik ga er een aantal langs. Op 1 staat het afschaffen van de Rekentoets. Zorg eerst dat het rekenonderwijs in orde komt is het idee. Ik ben zelf ook kritisch over de Rekentoets, maar dan vooral vanwege de inhoud van de toets zelf. Maar: ik heb zelf wel eens verkondigd dat een volgend Kabinet de Rekentoets zou afschaffen. Ook zonder het LAKS. Punt 3 is het herinvoeren van de basisbeurs en het afschaffen van het leenstelsel. Een sympathiek idee, maar naar mijn idee onhaalbaar. Het leenstelsel was min of meer een grote bezuinigingsoperatie en het miljard per jaar (dat volgens de minister rechtstreeks in het hoger onderwijs gepompt wordt om de kwaliteit daarvan te verbeteren) komt echt niet meer zomaar ergens anders vandaan. Nog gunstiger lenen is denk ik het hoogst haalbare. Vervolgens (punt 4) wil het LAKS dat ‘schaduwonderwijs’ (dat wil zeggen, betaalde bijles of examentraining) verboden wordt. Ook dit lijkt me onhaalbaar. Hoe zou je zoiets in de praktijk kunnen verbieden? Ik krijg er visioenen van tochtige zolders bij die zijn ingericht als clandestien leslokaaltje. Wel frappant is dat dit punt diametraal tegenover dat van GroenLinks staat, dat juist wil dat de overheid leerlingen die bijles nodig hebben financieel steunt. Hoe verklein je de kloof tussen arm en rijk het effectiefst?

Het LAKS richt zich in verschillende punten op de invloed die leerlingen zelf op het onderwijs op hun school kunnen uitoefenen. Dat moet meer worden. Dat leerlingen mogen meepraten lijkt me een goed idee, en het is altijd goed om medezeggenschap zo nu en dan kritisch tegen het licht te houden. Dat leerlingen ook docenten moeten evalueren (en dat dat dus officieel beleid moet worden): ik weet het niet. Ik ben in ieder geval benieuwd hoe een dergelijk idee praktisch uitgewerkt wordt. Hoe groot wordt de invloed van leerlingen? En wat is de consequentie van negatieve of positieve beoordelingen? Zit het onderwijs (dat kampt met een tekort aan docenten) hier op te wachten? En wordt onderwijs er beter van? Allemaal vragen die ik graag beantwoord zou zien voordat ik een dergelijk punt tot beleid zou verheffen. Tenslotte, punt 14 is ook interessant: thuisonderwijs moet financieel ondersteund worden. Dat idee gaat rechtstreeks in tegen het beleid van de afgelopen jaren. Sterker: staatssecretaris Sander Dekker wilde thuisonderwijs aan veel strengere regels laten voldoen. Maar ook hier was duidelijk dat andere partijen daarin weinig zagen. In zekere zin toont een dergelijk punt hoe op dit moment onderwijsbeleid vooral vanuit partijpolitieke standpunten en nauwelijk vanuit een grotere visie op onderwijs wordt gevoerd.

Al met al is het te prijzen dat het LAKS zo’n grote ambitie toont. Het is niet niks om de politiek in te stappen om je (onderwijs)idealen te bewerkstelligen. De twintig punten van de partij zijn helder geformuleerd en juist daarom ook makkelijk te bekritiseren. Maar politiek begint met ambitie, en hier worden echte ambities getoond. Geen enkele van de andere politieke partijen laat zo duidelijk een visie op onderwijs zien, een die gericht is op het verkleinen van ongelijkheid en het vergroten van flexibiliteit. De verschillende punten verdienen een nadere uitwerking, ook financieel, maar het begin is er. Wat er verder ook van komt, de partij verdient het in ieder geval om serieus genomen te worden.